Troosten helpt, helpen niet

We waren er ooit zo goed in... Weet je nog, toen je net kon praten? Één van de eerste dingen die grote mensen van kleine kinderen dan vragen is: gedag zeggen. “Zeg eens dag tegen die mevrouw!” Scholen zijn ook goed in afscheidsrituelen: met de glijbaan het raam uit naar groep drie en in groep acht een groot werkstuk, kamp én musical. Ons gezin ging vroeger meerdere keren per jaar op vakantie naar dezelfde camping. Een heleboel andere gezinnen deden dat ook. Dus moesten wij na elke vakantie weer afscheid nemen van onze vrienden. Rondom vrijdag-wisseldag kenden we allerlei rituelen: donderdagavond was het bonte avond en de dag van vertrek onttrokken we ons zoveel mogelijk van het inpakken en schoonmaken in de huisjes of caravans, niet op de laatste plaats om nog tijd met elkaar door te kunnen brengen rondom de picknicktafel. Elke auto die vertrok werd door de achterblijvende groep uitgezwaaid tot ‘ie aan het eind van het zandpad om de hoek verdwenen was. Ik zat dan inmiddels al te huilen op de achterbank en voelde m’n moeders hand zachtjes over m’n scheenbeen wrijven. Met terugkijken kom je vooruit Het begon dus goed, maar nu ik een groot mens ben, zijn er ook veel situaties waarin ik het afscheid nemen ontwijk. Ik piep er liever tussenuit. Op een verjaardag, ongemakkelijk zwaaiend: “Ik doe het even zo, hoor!” Of op de laatste dag van een baan zo weinig mogelijk aandacht vestigen op mezelf en vroeg naar huis. “Ja, nee, ik was al weg…” Tsja, het lekt bij de loodgieter, blijkt wel weer. Want ik weet dondersgoed hoe belangrijk goed afscheid nemen is! Ons hele leven nemen we afscheid: van periodes in het leven, vriendschappen, dromen, ideeën, gezondheid, dierbaren en uiteindelijk van het leven zelf. Afscheid nemen is niet alleen maar gedag zeggen. Als we goed afscheid nemen laten we achter ons wat geweest is én nemen we mee wat van waarde is. Zo ontstaat er ruimte voor het openen van nieuwe deuren en het omarmen van dat wat er is. Doe je dat niet dan sleep je emoties, overtuigingen en verwachtingen mee die niet meer bij het nu horen. Relikwieën uit het verleden die prima op een altaartje ergens mogen blijven staan, maar die je niet dag in dag uit onder je arm mee moet nemen. Daar houden ze je tegen om in het nu te zijn, te genieten van wat er is en nieuwe kansen en ervaringen te omarmen. Ik zie dat op werkvloeren gebeuren: we gaan het helemaal anders doen! Er komt een plan van aanpak, planning, milestones en met een beetje geluk worden de successen gevierd. Maar er wordt geen afscheid genomen van het oude. Na een jaar blijken de excelletjes van Evert die altijd zo fijn werkten toch nog stilletjes op de achtergrond in omloop. Die excelletjes gaan niet lekker samen met de nieuwe werkwijze waardoor die niet zo uitpakt als de bedoeling was en iedereen daarop loopt te mopperen. Die excelletjes van Evert moeten nog bedankt, uitgezwaaid en begraven worden. Afscheid hoort bij verlies en rouw Afscheid nemen is een onderdeel van het rouwproces. Hierbij is rouw niet iets wat je alleen maar doet als er iemand weggaat of overlijd. Rouw kan gaan over alle vormen van verlies. Hoe groot en zwaar rouw voelt hangt deels samen met de impact die het verlies heeft op je leven. Dat is voor iedereen anders. De één pakt het leven na het overlijden van een naaste redelijk snel weer op; de ander kan totaal uit het veld geslagen zijn van het verlies van een hond of konijn. Voor de één kan het verlies van geloof iets zijn dat een gat slaat in zijn of haar identiteit; waar de ander op zeker moment denkt: “Hm, nee, ik geloof niet dat ik nog in God geloof zoals vroeger.” En over tot de orde van de dag… Rouwexpert Manu Keirse zegt: “Rouw is als een vingerafdruk: direct herkenbaar en toch voor ieder individu anders.” Hij beschrijft rouw als vier taken waar aan gewerkt moet worden: de waarheid van het verlies onder ogen zien, de pijn die bij het verlies hoort doorvoelen, het leven opnieuw vormgeven zonder die- of datgene die/dat je verloren bent en herinneren en opnieuw genieten van het leven. Deze taken volgen elkaar niet op, maar lopen door elkaar. Zo kan ik 17 jaar na het overlijden van mijn moeder nog altijd af en toe denken: “Ze kan toch niet zomaar weg zijn??”, terwijl ik met volle teugen geniet van het leven. Rituelen horen bij afscheid Afscheid nemen hoort bij rouwen. Rituelen horen bij afscheid nemen. Sommige rituelen ontstaan gewoon, zoals het afscheidsritueel op de camping. Rituelen kun je ook maken. Het voordeel daarvan is dat je in het ontwerp van een ritueel rekening kunt houden met wat je wil dat het ritueel doet. Je kunt er een stukje loslaten instoppen én een stukje vasthouden. Je besteedt aandacht aan het onder ogen zien van het verlies, de bijbehorende emoties en geniet samen van herinneringen. En om echt impact te hebben zorg je dat alle elementen van het mens-zijn geraakt worden: het denken, het voelen, het spirituele en het lijf. En dat is dus wat ik doe! Maak kennis met de schoonheid van afscheid! Iedereen die afscheid nam, neemt of zal nemen, en misschien juist wel diegene die er liever stilletjes tussenuit piept, laat ik graag kennismaken met de schoonheid van afscheid nemen en afscheidsrituelen. De bijeenkomst Avond over Afscheid staat in het teken van afscheid nemen in de breedste zin. Ik vertel over afscheid nemen en het gebruik van symbolen en rituelen, toepasbaar in alle denkbare situaties van verlies en afscheid. En om niet alleen het denken maar ook het voelen, het spirituele en het lijf aan te spreken doen we samen een ritueel. Doe mee met een eigen verlies in gedachten, groot of klein. Kies zelf wat je met andere deelnemers wil delen of dat je liever luistert. De eerstvolgende Avond over Afscheid organiseer ik met uitvaartverzorger Monique Kaldenbach in de Afscheidskamer Maarssenbroek (Reigerskamp 611 te Maarssen) op dinsdagavond 28 mei 2024 van 19.30 tot 21.00 uur. Wil je hierbij zijn? Meld je aan via info@kaldenbachuitvaartzorg.nl.

En hoe dat de wereld een mooiere plek maakt

Zit jij al de hele week elke avond om half negen klaar voor de SBS6 romcoms die jaarlijks rond 14 februari worden uitgezonden? Of vind jij Valentijnsdag overdreven, commerciële, Amerikaanse onzin?

Een paar antwoorden zodat je weet wat je van mij kunt verwachten.

Je bent superblij voor je lieve vrienden en je zou zoveel tegen ze willen zeggen. Hoe maak je daar nou een mooie, ontroerende, niet te lange, niet te korte toespraak van, die je ook nog eens goed je mond uit krijgt op DE dag? Ik vind het leuk om samen met je op zoek te gaan naar de rode draden in de verhaal, de kern van je boodschap, de woorden die passen, de ontroering en de lach. Samen knutselen we dan jou toespraak. Zoals deze, die ik samen met Aaf maakte voor haar vrienden Marieke en Tony. Lieve Marieke en Tony, Het was in het restaurant dat Marieke tegen mij zei: “Zie je die man daar?” Tony zat aan een tafel, helemaal bovenaan de trap, dronk een Leffe Blond en las een boek. “Dat is mijn masseur en ik vind hem zo aantrekkelijk!” Ik had de rest van de middag weinig meer aan Marieke, met wie ik daar in de bediening werkte. Niet veel later gingen we uit en daar was de masseur weer. Ik weet niet of er die avond veel gezegd is, maar er is wel veel gezoend. Naar huis fietsend in het eerste ochtendlicht, dacht ik, dit zou hem wel eens kunnen zijn. En nu zijn we hier. Marieke en ik waren collega’s, maar we leerden elkaar echt kennen na werktijd. Op de trap buiten op het terras, met een wijntje en een sigaretje in de hand, vonden we elkaar omdat we allebei net uit een relatie kwamen. We deelden kommer en kwel maar zagen ook elkaars kwaliteiten en moedigden elkaar aan die te gebruiken. Er ontstond een sterkte connectie tussen ons die we steeds vaker mee naar de werkvloer namen, tot we niet meer samen mochten werken, omdat we geen oog meer voor onze klanten zouden hebben. Ik ging van het delen van de kommer en kwel met Marieke, naar relatieadvies van Tony. Als ik bij Tony op de massagetafel lig, informeert hij altijd even hoe het ervoor staat; drukt me op het hart dat ik niks for granted moet nemen en dat er voor mij vanzelf ook iemand voorbij komt. Hij geeft ook tips. Bijvoorbeeld, maak een lijstje met 20 eigenschappen waarvan je zou willen dat je partner eraan voldoet. Kies de 5 belangrijksten en daar moet de ideale man aan voldoen. Om ervoor te zorgen dat ik ook tussen de massagesessies door gemotiveerd blijf, heeft hij me een USB-stick vol afleveringen van een hoe-word-ik-succesvol-guru gegeven. Die zegt bijvoorbeeld: “If you want to be successful, find someone who has achieved the results that you want, copy what they do and you will achieve the same results.” Ik moet wel oppassen dat ik straks niet drie kinderen bij drie verschillende partners heb, want dat lijkt me een uitdaging, maar zo’n liefde als die tussen Tony en Marieke: JA! Lieve Marieke en Tony, wat vind ik het een eer om hier vandaag te mogen getuigen van jullie liefde. Ik was bij jullie eerste kus. Ik heb naast jullie mogen staan in jullie reis als vader en extra moeder van Mia en Liz, wat soms best een zoektocht was. Kort geleden begon een nieuwe etappe in jullie reis als papa en mama van James. Jullie vullen elkaar aan. Tony weet altijd wel hoe het moet en heeft overal een antwoord op. Marieke gaat meer op haar gevoel af. Tony maakt de beste bami voor zijn meisjes. Marieke maakt collages waarin je haar sensitiviteit en wil om te creëren terugziet, net als in haar werk als ethisch consulent. Tony is een ondernemer pur sang en weet hoe hij mensen aan het werk krijgt. Jullie delen de liefde voor het bourgondische leven, vintage, vinyl platen met jaren ’70 en ’80 muziek en leven in elkaars rommel. En om het allemaal in balans te houden, kan het ook af en toe even goed knallen tussen jullie. Houd de liefde, warmte, zorgzaamheid en passie die ik zie als ik naar jullie kijk stevig vast. Ik zal er zijn om jullie daaraan te helpen herinneren op de momenten, die gaan komen, waarop je denkt, waarom ook alweer? I’m your girl!

Een schaterlach, een biggelend traantje, herkenning in de ogen. Dát wil je bereiken als je een bruidspaar toespreekt.

Vlak voor ik geboren werd overleed mijn opa. Mijn ouders hadden hem trots verteld dat ik, hun eerste kind, zijn eerste kleindochter, geboren zou worden. Hij zou het niet meer meemaken. Toen ik zes was overleed mijn opa. Ik mocht niet mee naar de begrafenis. Ik begreep dat niet en probeerde steeds voor me te zien hoe het eruit zou zien. Toen ik vijftien was overleed mijn oma. Ik schreef een gedicht en droeg het voor op de uitvaart. Toen ik achttien was overleed mijn moeder. Met mijn vader en broer gaven we vorm aan de uitvaart van begin tot eind, op onze manier. We kozen teksten en muziek. Ik schreef een gedicht en droeg dat voor. Geen kleffe cake, wel poffertjes na afloop. Toen ik vijfentwintig was overleed mijn oma. De laatste week waakten haar kinderen en kleinkinderen naast haar bed. Soms was ze nog even bij ons, maar ze was steeds vaker ergens anders, tot ze daar bleef. Ze ging toen mijn broer en ik net binnen waren. We hadden onze jas nog aan. Mijn tante en ik wasten haar en kleedden haar netjes aan. Ik schreef een gedicht voor haar en droeg dit voor op de uitvaart. Wij droegen haar zelf naar haar laatste rustplaats. Voor de oplettende lezer: twee opa’s, twee oma’s, dan zouden we er moeten zijn. Maar ik was zo gelukkig op te groeien met drie opa’s en drie oma’s. Toen mijn laatste opa overleed vertelden ze mij dat hij gevonden was op de rand van het bed. Dat leek mij de allerbeste manier om te gaan. Gewoon even gaan liggen en niet meer opstaan. Mijn oma overleed toen mijn moeder en ik onderweg waren naar haar toe. De verpleegkundige vertelde het bijna beschaamd. Ik was blij dat ze gegaan was toen het haar tijd was. Toen ik tweeëndertig was overleed mijn schoonvader. Mijn schoonmoeder en vriend zaten naast zijn bed. Ik zat naast hen. Hij stierf in een dag. Het ging snel en toch langzaam. Mijn vriend interviewde zijn moeder over haar leven met hem. Ik schreef haar verhaal op en droeg het voor tijdens de uitvaart. Die uitvaart werd geleid door Lilian. Een wat? Vroeg ik nog, toen de uitvaartverzorger vroeg of we een ritueelbegeleider wilden betrekken. Het leek ons een goed idee. Ik zag haar aan het werk, en ik dacht: ik wil jou zijn.  Het is niet bijzonder dat mensen overlijden. Wij zijn allemaal geboren voor de dood. Maar de onomkeerbaarheid en dat er dus maar één laatste keer is, dát heeft me altijd gefascineerd. Dat moet goed zijn. Daar moet gedaan worden wat er te doen staat, gezegd worden wat er te zeggen is. Dat kan niet opnieuw. Dat zaadje was al vroeg gepland. Ik wist heel lang niet wat er uit dat kleinte groene puntje dat, van lieverlee, boven de aarde uit begon te steken zou groeien. Tot drie jaar geleden. Het besluit was genomen; ik moest het alleen nog hardop durven zeggen.